Tăng cường cơ hội tiếp cận tín dụng thông qua cải cách về giao dịch bảo đảm

Từ khóa: Thể chế, Tiếp cận tín dụng, Giao dịch bảo đảm, Cho vay tín dụng

Giới thiệu chung

Trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa trong thập kỷ vừa qua, Việt Nam đã tiến hành những cải cách đầy ấn tượng để cải thiện môi trường đầu tư trong nước. Mặc dù những cải cách này đã góp phần tạo nên một môi trường thuận lợi cho việc tăng trưởng khu vực kinh tế tư nhân, song việc thiếu cơ hội tiếp cận các nguồn tín dụng vẫn còn là trở ngại lớn nhất cho sự tăng trưởng rộng khắp của doanh nghiệp.

Phần lớn doanh nghiệp nhỏ tìm cách tài trợ cho hoạt động của mình bằng lợi nhuận giữ lại hoặc những nguồn tín dụng phi chính thức. Nguyên nhân của hiện tượng này chính là khuôn khổ pháp lý và thể chế còn yếu (1).

Khả năng tiếp cận tín dụng là vô cùng quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế

Các phân tích kinh tế gợi ý rằng khả năng tiếp cận tín dụng là vô cùng quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế và đặc biệt là đối với lợi ích của người nghèo. Dỡ bỏ các hàng rào cản trở một loạt dịch vụ tài chính có thể giúp nâng cao năng lực của doanh nghiệp và giảm thiểu quy mô của các hoạt động tài chính không chính thức.

Hai thiết chế có thể phát huy hiệu quả nhất khả năng tiếp cận tín dụng và cải thiện việc phân bổ tín dụng là các Trung tâm thông tin tín dụng và pháp luật về giao dịch đảm bảo. Hai thiết chế này phát huy tác dụng cao nhất khi được vận hành song song với nhau, cụ thể là việc chia sẻ thông tin tín dụng cho phép các chủ nợ phân biệt được đâu là khách vay “tốt” và đâu là khách vay “xấu”, trong khi đó các khuôn khổ pháp lý giúp thực thi các yêu cầu trả nợ trong trường hợp khách vay không thực hiện nghĩa vụ trả nợ vay.

Mặc dù hệ thống thông tin tín dụng vận hành tốt là một yếu tố rất cần thiết, song nếu chỉ tiếp cận những thông tin tín dụng của quá khứ thôi thì chưa đủ. Kể cả ở những nước phát triển nhất, chỉ những doanh nghiệp lớn và có quan hệ tốt mới có được những khoản vay không có bảo đảm, còn các doanh nghiệp khác đều phải đem tài sản ra để thế chấp. Do vậy, một hạ tầng pháp lý và thể chế tốt có vai trò vô cùng quan trọng đối với việc tối đa hóa tiềm năng kinh tế của những tài sản có thể được đem sử dụng làm tài sản đảm bảo.

Theo báo cáo của IFC-MPDF về khu vực tài chính tại Việt Nam, việc chia sẻ thông tin tín dụng và khung pháp lý về giao dịch bảo đảm là hai trở ngại chính cho việc tiếp cận tín dụng. Báo cáo này cũng chỉ ra rằng chỉ có 20 đến 40% hộ gia đình, và các doanh nghiệp tư nhân tiếp cận được với các khoản tín dụng. Việc thiếu vắng thông tin tín dụng đủ độ tin cậy được xem là trở ngại nghiêm trọng, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp nhỏ và cá nhân có lịch sử tín dụng không được ghi chép đầy đủ.

Hơn nữa, trong khi hoạt động cho vay phụ thuộc quá nhiều vào việc đặt tài sản bảo đảm thì các ngân hàng nói chung thường không chấp nhận động sản làm bảo đảm cho tiền vay.

Các doanh nghiệp nhỏ và vừa chịu ảnh hưởng nhiều nhất bởi sự khắt khe này. Hậu quả là một phần lớn các doanh nghiệp tư nhân không nằm trong đối tượng phục vụ hoặc được phục vụ dưới mức mong muốn bởi tại Việt Nam. Khối doanh nghiệp tư nhân trong nước này bao gồm chủ yếu là doanh nghiệp nhỏ (2).

Đối với hầu hết doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) thì khối ngân hàng là nơi chính có thể tiếp cận các khoản tín dụng, nếu không muốn nói là duy nhất. Tăng vốn chủ sở hữu không thể là nguồn tài trợ dài hạn đắc dụng cho khối tư nhân của Việt Nam bởi vì theo quy định, quy mô tối thiểu của một công ty để được niêm yết rõ ràng lớn hơn quy mô của phần lớn các doanh nghiệp tư nhân (3).

Như vậy, một khung pháp lý đầy đủ về cho vay có bảo đảm, được hỗ trợ bởi hệ thống thông tin tín dụng hữu hiệu, là một hướng ưu tiên cho sự phát triển khối tư nhân và tài chính ở Việt Nam.Chính phủ Việt Nam hiện đang hỗ trợ thành lập Trung tâm thông tin tín dụng tư nhân nhằm giúp các ngân hàng đánh giá độ tin cậy về tín dụng của khách vay.

Ngoài ra, nhận thức được lợi ích kinh tế của việc dùng động sản làm tài sản bảo đảm (đặc biệt là trong quan hệ bảo đảm tiền vay), từ giữa những năm 1990 đến nay, Chính phủ Việt Nam đã và đang tiến hành những nỗ lực cải cách đáng kể nhằm cải thiện môi trường cho vay tín dụng.

Gần đây nhất, Quốc hội Việt Nam đã thông qua Bộ luật Dân sự 2005 và Chính phủ đã ban hành Nghị định số 163/2006/NĐ- CP về giao dịch bảo đảm vào ngày 29 tháng 12 năm 2006 (có hiệu lực thi hành kể từ 27/01/2007) để đưa khung pháp lý và thể chế hiện nay phù hợp với các nguyên tắc về thông lệ quốc tế tốt nhất.

Các biện pháp cần thiết cải thiện đáng kể môi trường cho vay hiện nay?

Mặc dù hệ thống văn bản pháp luật mới đang cải thiện đáng kể môi trường cho vay hiện nay ở Việt nam, theo các kinh nghiệm quốc tế, các quy định của pháp luật còn cần được hậu thuẫn bởi những cải cách rộng lớn hơn về thể chế và có sự trợ giúp trong quá trình thực thi nhằm phát huy tối đa những tác động của chúng.

Các biện pháp đó bao gồm (1) cải cách hoạt động của Cục Đăng ký giao dịch bảo đảm quốc gia thuộc Bộ Tư pháp (NRAST) và nâng cấp hoạt động của các cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm hiện nay lên mức độ điện tử, (2) phối hợp cùng các cơ quan hữu quan chủ chốt để xây dựng năng lực cho ngành tài chính, và (3) theo dõi việc thực thi các luật và điều chỉnh các sai sót còn tồn tại khi cần thiết.

Bản báo cáo này phân tích khuôn khổ pháp lý về giao dịch bảo đảm và các nỗ lực cải cách đã tiến hành trong thập kỷ vừa qua của Việt Nam trên cơ sở so sánh với những thông lệ tốt nhất của thế giới. Báo cáo này được chia làm bốn chương.

Các phần tiếp theo: Thể chế, Tiếp cận tín dụng, Giao dịch bảo đảm, Cho vay tín dụng,

1 Chương đầu tập trung giải thích mối quan hệ giữa luật và hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm và cơ hội tiếp cận tín dụng;
2 Chương hai tóm tắt những trở ngại tồn tại trong môi trường cho vay tín dụng ở Việt Nam;
3 Chương ba và chương bốn trình bày tổng quan về khuôn khổ pháp lý và thể chế về giao dịch bảo đảm và phân tích các nỗ lực cải cách gần đây có đối chiếu với các thông lệ quốc tế tốt nhất về giao dịch đảm bảo;
4 Chương năm tóm tắt các khuyến nghị chính về chính sách cho việc thực hiện.